حجت‌الاسلام حسنلو با بیان اینکه پیوند ایرانیان با اهل بیت(ع) دیرین است، گفت: آثار زیارت امام رضا(ع) بسیار وسیع است؛ حرم حضرت(ع) بستری است برای همدلی و ظرفیتی فراخ و مستعد برای همگرایی مردم ایران. لذا این ظرفیت و فضا باید بیشتر مورد بهره‌برداری قرار بگیرد.
برکات و آثار حضور امام رضا(ع) برای همه ایرانیان اعم از پیروان ادیان و مذاهب و فرق اسلامی بوده است. وجود امام هشتم و بارگاه منور رضوی مایه سعادت ملت ایران است. حرم مطهر رضوی پناهگاه مردم ایران است. حقیقت این است که امام رضا(ع)، امام همه است.
حجت الاسلام دکتر امیر علی حسنلو استاد سطوح عالی حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه ضمن بیان دلیل اهمیت زیارت امام رضا(ع) از راز پیوند عاطفی مردم ایران با امام هشتم(ع) می گوید و معتقد است این یک دلیل معرفتی و تاریخی دارد که مردم ایران به چنین دلباخته قبله هفتم هستند.
چرا زیارت امام رضا(ع) از نظر معنوی و روحی برای ما اهمیت دارد؟
زیارت قبور ائمه(ع) ضمن اینکه دارای فضیلت و ثواب معنوی بسیار رفیع است از نظر روحی نیز نشاط انگیز و آرام بخش است. زیارت امام رضا(ع) در این میان آثار و نتایج بسیار زیبا و معنوی زیادی دارد کاهنده آلام روحی است. یکی از توصیههای من به افرادی که مشکلات روحی داشته و برای مشاوره مراجعه میکنند، زیارت امام هشتم(ع) است. این افراد خود اعتراف کردهاند که مشکلات روحی و اضطراب آنها در این زیارتها رفع شده و آن را مشکل‌گشای مصایب روحی و شرط رسیدن به آرامش و شوق ایمان دانستهاند.
نکته دیکر اینکه زیارت امام معصوم(ع)، یک سفر کامل معنوی است و این ظرفیت را دارد که در هر قدمش، انسان را به رشد برساند. البته این مطلب به این معنا نیست که هر کس به زیارت برود، الزاماً به چنین مقامی برسد! بلکه اشاره به این مطلب مهم است که زیارت امام معصوم، دارای چنین ظرفیت عظیمی است و اگر کسی با شرایط خاصی که در مناسک زیارت بیان می‌شود، بارگاه معصوم را زیارت کند در هر قدمی که برای زیارت برمی‌دارد به رشدی معادل رشد یک حج مقبول نائل می‌شود. درست است که سفر ما به سوی خداست؛ اما در این سفر باید از خانه امام رضا(ع) عبور کنیم. چون امام معصوم، باب الله است؛ کسی که قصد سکنی گزیدن در سرای توحید را دارد باید از مسیر امام معصوم(ع) عبور کند؛ جز از این باب نمی‌توان به مقامات معنوی رفیع عرفان و معرفت واقعی توحیدی رسید. اگر درک مراتب توحید برای انسان ممکن است، این امکان از این باب مقدور می‌شود و لا غیر؛ راههای دیگر بن‌بست‌اند و انسان را به بی‌راهه و پرتگاه‌های خطرناک می‌کشانند. لذا به این علل و حکمتهای معنوی است که زیارت امام رضا (ع) اهمیت دارد.
دراین باب روایاتی زیاد وارد شده و گاهی از آن به حج فقرا یاد کرده اند. رسول الله صلی الله علیه وآله فرمود: پاره تن من در سرزمین خراسان دفن می شود هر گرفتاری او را زیارت نماید، خداوند گشایشی برای او ایجاد می کند و گناهانش را می بخشد.
امام علی(ع) فرمودهاند: یکی از فرزندانم در سرزمین خراسان کشته می شود هم نام من است پدرش همنام موسی بن عمران(ع) هرکس او را در غربت زیارت کند گناهانش بخشیده می شود .
امام کاظم فرموند: هر که قبر پسرم علی را زیارت کند، همانند آن است که همراه ما قبور همه ائمه را زیارت کرده باشد؛ زیرا بالاترین مقام برای زوّار قبر پسرم علی است» شیخ صدوق(ره) علت این برتری را همان غربت ذکر کرده است.
دلیل برتری زیارت امام رضا (ع) نسبت به سایر ائمه(ع) چیست؟
در باب افضلیت زیارت امام رضا (ع) از زیارت امام حسین علیه السلام و دلیل این برتری، دو روایت در این مورد در منابع مختلف روائی آمده است که علت برتری آن را غربت و دوری مکان و کم بودن زوار امام رضا(ع) ذکر کرده اند. از علی بن مهزیار است که چنین آمده است: «به امام جواد(ع) عرض کردم فدایت شوم، آیا زیارت امام رضا افضل است یا زیارت ابی عبدالله الحسین(ع) فرمودند: «زیارت پدرم افضل است؛ برای اینکه، همه مردم ابا عبدالله را زیارت می کنند. امّا پدرم را زیارت نمی کند، مگر عده ای خاص از شیعیان. »
توضیح اینکه در زمان حیات امام جواد(ع)، ابن الرضا(ع) خراسان دور بود و همه شیعه به آسانی نمی توانستند به این مناطق سفر کنند لذا ائمه مردم را با این فرمایش تشویق می کردند.
روایت دوم از عبدالعظیم حسنی نقل شده است: « به امام جواد(ع) عرض کردم، متحیّر ماندم میان زیارت قبر ابی عبدالله الحسین(ع) و زیارت پدرت امام رضا(ع)که به کدام یک بروم. حضرت به من فرمود: در حالی که اشک بر گونههای مبارکش جاری شد، زوّار قبر امام حسین(ع) زیاد است؛ امّا زوّار قبر پدرم به طوس بسیار اندک است. این روایت اشاره به غربت دارد. یعنی هر قبری از ائمه که غریب است و زوّار ندارد، ثواب آن بیشتر است.
در نتیجه: از ظاهر کلام امام چنین استفاده می شود که علت برتری ثواب زیارت امام رضا بر زیارت امام حسین همان غربت، تنهایی و کم بودن زوّار امام رضا(ع) است.
زیارت امام رضا(ع) معادل هفتاد هزار حج و حتی یک میلیون حج دانسته شده است، یکی از راههای پی‌بردن به عظمت و حقیقت این معنا، توجه به معنای حج و اذکاری است که در مراسم حج اظهار می‌شود. رفتن به حج نمادی از حرکت انسان به سوی خداست. چون اطاعت از پروردگار سیر کامل الی‌الله است؛ سفر کاملی است که گویا انسان از آغاز این سفر، همانند سفر مرگ، در عوالم آخرت سیر می‌کند. در معارفی که حول حج، در کتاب‌هایی همچون «معراج‌السعاده»آمده است، به زائر بیت‌الله‌الحرام توصیه میکنند که هنگام خروج از منزل به قصد خانه خدا، به‌گونه‌ای حرکت کنید که انگار به سمت آخرت می‌روید! وقتی در میقات، لباس احرام می‌پوشید، احساس کنید که همه لباس‌ها را از تن خود درآورده و کفن پوشیده‌اید.
مطالعه و تامل در اسرار حج، کلید فهم اسرار زیارت معصومین(ع) و زیارت امام رضا(علیه السلام) است که در روایات، گاهی معادل هزاران حج برشمرده شده است. اگر انسان در این نکات تامل کند که سر حج چیست؛ آن‌گاه هنگامی که به قصد زیارت علی بن موسی الرضا(ع) از منزل خارج می‌شود و معصوم را «عارفاً بحقه» زیارت می کند، به همان اسرار دست می یابد.
امام رضا(ع) و زیارت آن حضرت مورد توجه همه مردم ایران است. دلیل علاقه ایرانیان به امام رضا(ع) چیست؟
پیوند ایرانیان با اهل بیت(ع) دیرین است. ایرانیان با سابقه فهم و درک تمدنی و با معرفت اسلام را شناختند و به آن پیوند خوردند و در راه دفاع از آن ایثار کردند. وقتی سلمان برای یافتن پیامبر خاتم از ایران با مشقت فراوان به یثرب رفت و رسول الهی را با بیاناتی شناخت وصی رسول را نیاز با همان براهین شناخت. محبت ایرانیان دردل اهل بیت(ع) به شعور ایرانیان و درکشان از حقایق بود و این یک سبقه معرفتی دارد نه چیز دیگر.
امیر مومنان(ع) از تبعیض بین ایرانیان و دیگران انتقاد کرد درحالیکه امویان تبعیض بین عرب و عجم را رواج دادند. بنابراین ایرانیان در شعار «الرضا من آل محمد(ص)» برای سرنگونی امویان به صف شدند.
یکی از اهداف عالی مدنظر امام رضا(ع) در هجرت به ایران، پیوند با ایرانیان بود تا پیوند قبلی و ذهنیت مثبتی که میان ایرانیان از آغاز اسلام نسبت به اهل بیت شکل گرفته بود، در زمان حضور امام رضا(ع) عمیق تر شده و ایرانیان گرایش گسترده تری به تشیع پیدا کردند. این مساله موجب شد تا به مرور زمان خراسان بزرگ به عنوان یکی از کانونهای تشیع شناخته شود. تلاش امام برای تحکیم مبانی عقیدتی و کلامی شیعه با استفاده از فرصت پذیرش ولایتعهدی و هجرت به ایران در تحقق این اتفاق بسیار موثر بوده است. در واقع با سفر تاریخ ساز امام رضا به خراسان، هجرت علم و میراث نبوت و همه معنویت از مدینه به ایران رخ داد.
چه برکاتی از این سفر برای مردم سرزمین ایران حاصل شد؟
این هجرت برای مردم ایران، برکاتی در پی داشت که مهمترین آن سعادت و سربلندی در پناه رأفت و مودت امام(ع) بود. البته ایرانیان این محبت و معرفت به اهل بیت را دارا بودند و با استقبال از امام هشتم(ع) آن را به اوج رساندند. حضور امام رضا(ع) در ایران موجب شد شعاع نور علم در ایران از خراسان نشأت بگیرد.
آثار و تأثیرات فراوان حضور امام رضا (ع) در ایران بیش از اینها و در ابعاد مختلف قابل بررسی است، از جمله تاسیس کانونهای علمی و رشد و گسترش تشیع، ایجاد فضاهای زیارتی و عبادی، ایجاد موقوفات، شفاخانه یا دارالشفاء، مهاجرت سادات و فرزندان دیگر خاندان موسی بن جعفر به ایران و آغاز گرایش به علمگرایی در فضای عمومی ایران با محوریت خراسان و سپس قم و..که به تدریج در شهرهای دیگر از جمله قم و ری شتاب گرفت و باعث شد مدارس علمی نظامیه از خراسان طلوع کرده و در همه دنیا الگو شود. اینها همه به برکت حضور امام رضا در ایران بود. نکته اینجاست که مردم ایران این برکات را به خوبی دریافته اند و علاوه بر معرفت به پیوند معنوی و عاطفی با امام رسیده اند
این پیوند عاطفی فراتر از مرزهای مذهبی است؟
بله! دقیقا همینطور است. برکات و آثار حضور امام رضا(ع) برای همه ایرانیان اعم از پیروان ادیان و مذاهب و فرق اسلامی بوده است. وجود امام هشتم و بارگاه منور رضوی مایه سعادت ملت ایران است. حرم مطهر رضوی پناهگاه مردم ایران است. حقیقت این است که امام رضا(ع)، امام همه است.چنانکه امام امیر مومنان و امام حسین (ع) و همه ائمه برای همه بشریتند و اگر در دوره حیات ائمه (ع) هرکس به آنان پناه می آورد پناه می دادند. امام صادق با زندیق ها و ملحدین می نشست، به سئوالتشان پاسخ می داد و آنان را هدایت می کرد. همچنانکه ائمه در زمان حیات نقطه امید و پناهگاه مردم بودند بارگاه آنان نیز پناهگاه مردم است. هرکس به آنان روی بیاورد، پناه می دهند. همانگونه امام رضا به ضامن آهو شهرت دارند ضامن همه انسان ها هستند و این ویژگی حضرت به دین و مذهب ربطی ندارد. اینکه مسیحی و زرتشتی و یهودی زائر بارگاه منور رضوی می شوند نشان از عشقی قلبی است.
بنده خود بارها دیدهام تمام اقوام ایرانی و پیروان مذاهب و ادیان به حرم رضوی می شتابند. از اهل کتاب در حرم یا در توسل به حضرت شفا یافته اند که همه درس آموز است. لذا مردم ایران با شناخت از امام رضا(ع) به شناخت اهل بیت وامامت انس گرفته وراه یافته اند. من معقتدم شناخت امام زمان (عج) نیز از همین راه حاصل خواهد شد.
راز محبوبیت و علت تاریخی این رابطه عاطفی چیست؟
پیوند انسان با امامت یک پیوند معرفتی و دلی است و پیوندهای تاریخی و فرهنگی دیرین در این علاقه طرفینی دیده می شود که نمونه هایی عرض شد. مردم ایران قرنهاست این انس و الفت و مهربانی امام را تجربه کردهاند و عملا به آنان ثابت شده در همه گرفتاریها و مشکلات یک پناهگاهی باید پیدا کنند که به راه وصل به خداوند باشد و این خیمه امام رضا(ع) بوده است. در طول تاریخ به اثبات رسیده امام رضا(ع)، رئوف و در حد خارج از تصور ما مهربان و دلسوز است. خود حضرت در معرفی امام برای مردم فرمود: امام پدری مهربان و دلسوز، همدم و رفیق است.
زیارت امام رضا (ع) چه نقشی در همگرایی و وحدت فرهنگی مردم ایران دارد؟
آثار زیارت امام رضا(ع) بسیار وسیع است. حرم حضرت بستری است برای همدلی و ظرفیتی فراخ و مستعد برای همگرایی مردم ایران. لذا این ظرفیت و فضا باید برای این مولفه ها بیشتر مورد بهره وری قرار گیرد. بستر و راههای حضور و دیدار همه مردم و قاطبه قومیتها و پیروان ادیان و مذاهب را از حرم مقدس فراهم شود. همچنین می توان برخی از صحن ها را بنام پیامبران الهی نامگذاری کرد و برای انبیای الهی دراطراف شبستان هایی بسازند و...
مسئولین کشور زیارت را برای همگان تسهیل و زمینه حضور دوست داران امام را در حرم رضوی فراهم کنند. حرم، حریم خداوند است و باید آرامش و امنیت روحی در کنار حرم آنان تامین می شود من معتقدم این یکی از مهمترین اقدامات فرهنگی است که باید صورت بگیرد. زیرا علاوه بر پیشگیری از آسیب های اعتقادی، اجتماعی، خانوادگی، اختلافات مذهبی و دینی در تزریق آرامش به زندگی مردم و ایجاد وحدت فرهنگی نیز تأثیر بسزایی دارد. همانگونه که امام رئوف برای همه مردم مهربان و ملجأ درماندگان بودند باید زمینه ای فراهم شود تا حرم آن حضرت نیز پناه عاشقان و درماندگان باشد و همه مردم ایران با زیارت نیازهای روحی ومعنوی خود را رفع کنند.
واقفین و خیرینی که در راه ترویج فرهنگ اهل بیت(ع) در تاسیس مدارس و موسسات فرهنگی هزینه می کنند به بخش زیارت نیز توجه کنند و امکانات رفاهی برای زائرین مهیا کنند.
برای این منظور راهکارهای مختلفی می توان عملیاتی کرد. مسئولین فرهنگی آستان قدس رضوی می توانند از اهل نظر مشورت ونظر خواهی کنند. پیشنهاد می کنم برای تحقق این امر فراخوانهای عمومی و خصوصی بدهند و نظر صاحبان اندیشه را جویا شوند.
برپایی همایش های بین المللی که الحمدلله آستان قدس رضوی اقدامات خوبی انجام داده است راه دیگری برای نشر معارف رضوی در دنیاست. استفاده از ظرفیت رسانه های داخلی و بین المللی برای نشر معارف رضوی و اهمیت زیارت آن حضرت و نمایش نقش بارگاه رضوی در همگرایی ملی نیز بسیار اهمیت دارد.
البته نباید از نقش وزارت گردشگری در هدایت گردشگران خارجی به مشهد و دعوت به زیارت غافل شد. دنیا بادی به چشم خود ببیند که حرم مطهر رضوی محور وحدت مردم ایران است.
نظر شما